Welcome to Virat Gaywala's Blogs

[ મહાકવિ રવીન્દ્રનાથની સાહિત્યસૃષ્ટિનો પરિચય આપતા ગ્રંથ ‘ગુપ્તધન’માંથી પ્રસ્તુત વાર્તા સાભાર લેવામાં આવી છે.] શશીભૂષણ અને રાધામુકુંદ બે સગા ભાઈ નહોતા, બે વચ્ચે બહુ નજીકનો સંબંધ પણ નહોતો. પરંતુ બેઉ વચ્ચે સગા ભાઈઓના કરતાં પણ વધારે હેતભાવ હતો. નાનપણથી બંને વચ્ચે આવો પ્રેમસંબંધ હતો. બેઉ જણ સાથે નિશાળે જતા, ગુરુજીને થાપ આપી ભાગી જવામાં પણ બેઉ સાથે, અને રાતે ઘરનાંને ખબર ન પડે એમ છાનામાના રામલીલા જોવા જવામાં પણ સાથે ! પકડાઈ જવાય તો માર ખાવામાં પણ સાથે ! મોટા થયા પછી પણ એમનો આ પ્રેમસંબંધ ચાલુ રહ્યો. બેઉ પરણ્યા. શશીભૂષણની જમીનદારી હતી, પણ એનો વહીવટ બધો રાધામુકુંદ કરતો હતો. શશીભૂષણની સ્ત્રી વ્રજસુંદરીના મનમાં એક સંદેહ ઘર કરી ગયો હતો કે રાધામુકુંદ મારા પતિને દગો દેવાનું કરી રહ્યો છે. આનો કોઈ પુરાવો નહોતો, પણ પુરાવો નહોતો એથી એનો સંદેહ વધારે પાકો થતો જતો હતો, અને કોઈ કોઈ વાર તે કઠોર શબ્દોમાં પ્રગટ પણ થઈ જતો હતો. આવી રીતે એક વાર ગુસ્સામાં એણે રાધામુકુંદની સ્ત્રી રાસમણિના સાંભળતાં રાધામુકુંદને કઠોર વેણ સંભળાવ્યાં. કહે : ‘પ્રેમબેમ કાંઈ નથી, કેવળ પારકાનું અન્ન ખાવાની ચતુરાઈ છે બધી.’ ...

[‘નવચેતન’ માસિકમાંથી સાભાર.] નંદલાલ માસ્તર નિશાળ છૂટી કે આજે ઝડપભેર પગથિયાં ઊતરી ગયા. રોજ વિદ્યાર્થીઓ સાથે છૂટ્યા પછી પણ કલાકેક સુધી વાતો કરી તેમને ભણવાનું માર્ગદર્શન આપતા માસ્તર આજ ઘેર પહોંચવા ઉતાવળા થઈ રહ્યા હતા. છેલ્લા કેટલાક સમયથી પત્નીના મુખ પરની સુરખી ને પરિવર્તને બંનેને વિચાર કરતાં કરી મૂક્યાં હતાં, પરંતુ એવું કાંઈ લગ્નજીવનના 15 વર્ષ પછી હોઈ શકે ખરું ? માસ્તર મનોમન મીઠી મૂંઝવણ અનુભવી રહ્યા ને આજે એ મૂંઝવણના નિરાકરણ માટે તેઓ પત્નીને લઈને ડૉક્ટર પાસે જવાના હતા. ડૉક્ટરે માસ્તર પત્નીને તપાસીને જે સમાચાર આપ્યા તે સાંભળી તેમનું હૈયું હરખથી ઊછળી પડ્યું. ઘેર પહોંચીને તેમણે પત્નીને કડક સૂચના આપી દીધી – તમારે હવે ઝાઝું કામ કરવાનું નથી. આરામ કરજો. માસ્તર સવારે પોતાની ચા જાતે જ મૂકીને તૈયાર થઈ શાળાએ પહોંચી જતા ને પત્નીને નિરાંત જીવે ઊંઘવા દેતા. બજારમાંથી નાની-મોટી કંઈ ચીજ લાવવાની હોય તો પણ હોંશભેર જાતે જ લઈ આવતા. પૂરા દિવસે માસ્તરની પત્નીને પેટમાં દુ:ખાવો ઊપડ્યો. માસ્તર અધીરા થઈ બહાર આંટા મારી રહ્યા. દીકરો હશે કે દીકરી. આજ સુધી માસ્તરે કદી ટ્યૂશનનો વિચાર કર્યો નહોતો. પૂર...

[‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ ભાગ-3માંથી સાભાર.] પચાર વરસ પહેલાં ખુમાણ પંથકના ખડકાળા ગામમાં ‘કાળા ખાચર’ નામના એક કાઠી રહેતા હતા. એને લોકો ‘આપા કાળા’ કે ‘કાળા ખુમાણ’ નામથી પણ બોલાવતા. આપા કાળાને ઘેર આંઠ સાંતીની જમીન હતી, પણ એંશી સાંતીના ધણીને પાલવે એવી પરોણાચાકરી પોતાને આંગણે રાખવાનું આપાને બંધાણ થઈ ગયું હતું. એટલે આપો આજ આધેડ અવસ્થામાં પૈસેટકે ડૂબી ગયા હતા. ડેલીએ બેઠાં બેઠાં કસુંબાની કૅફ કરીને કાઠી પોતાનું દુ:ખ વીસરતા હતા. પણ ઓરડે બેઠેલી કાઠિયાણીને તો પોતાની આપદા વીસરવાનો એકેય ઉપાય નહોતો. મહેમાનોનાં ભાણાં સાચવવાં અને મોળપ કહેવાવા ન દેવી, એવી એવી મૂંઝવણો દિવસરાત આઈને ઘેરી લેતી. એમાંય સાત ખોટના એક જ દીકરા લાખાને હવે પરણાવ્યા વિના આરોવારો નહોતો. વેવાઈ ઘોડાં ખૂંદી રહ્યા હતા. વહુ મોટાં થયાં હતાં. પણ વેવાઈની સાથે કાંઈક રૂપિયા ચૂકવવાનો કરાર હતો તે વિધ્ન હતું. ‘કાઠી !’ આઈએ આપા કાળા ખુમાણને ધધડાવ્યા, ‘કાઠી, આમ કાંઈ આબરૂ રે’શે ? તમારું તો રૂંવાડુંય કાં ધગતું નથી ? વેશવાળ તૂટશે તો શું મોઢું દેખાડશો ?’ ‘ત્યારે હું શું કરું ?’   ‘બીજું શું ? ભાઈબંધોને ઊભે ગળે ખવરાવ્યાં છે, તે આજ ...

નેહાબેનને પાંચ વરસ પહેલાનો સમય યાદ આવ્યો ‘શું કરું નેહાબેન, હવે તો આત્મહત્યા કરવાનું મન થાય છે, પણ આ નાના છોકરાં ગળે વળગે છે. બાકી આ ઘરથી ને આવા માણસોથી સાવ કંટાળી ગઈ છું.’ ઇશા આંસુ પાડતી પોતાની મનોવ્યથા નેહાબેન પાસે ઠાલવતી બોલી, ડરતી હોય એમ આસપાસ જોતી, હાથમાં એઠવાડનું વાસણ લઇ એ નેહાબેનના “કેમ છો?”ના જવાબમાં ઈશા રોઈ પડી. ‘આંખો દિવસ ઘરમાં આઠ જણાનું કામ રહે, ઘરમાં નણંદની સુવાવડનો ખાટલો ને સાથે-સાથે સાસુ-નણંદના ટીકા-ટીપ્પણ સાથેના, ઓર્ડર, દિયરની સાપેક્ષમાં પતિ ઓછું કમાય એ પોતાનો વાંક હોય એમ સાસુના મહેણાં-ટોણાં સાંભળવાના મોટા ઘરની સફાઈ, દરેકને પોતાનો અલગ રૂમ, નવરા પડે એટલે બધા પોત-પોતાના રૂમમાં ! મારો નાનો પાર્થ સમજે નહિ એટલે ભૂલમાંય કોઈના રૂમમાં જાય તો ‘ઈશા, આને લઇ લો, તમારા તોફાનીને સંભાળો! આવો તોફાની છોકરો તો બાપના દુશ્મનને’ય ન દેજો’ સાસુમા મોટેથી બોલે ને નણંદ ટહુકે ‘ભાભી મારા છોકરાથી તો આઘો જ રાખજો, મારે આવા તોફાની ના પોસાય!’ બધાનો ગુસ્સો ઠાલવવાનું ઠેકાણું હું અને મારા છોકરા! વહુ થઈને આવી એટલે આ ઘરમાં ખાવામાં પણ અન્યાય!” નેહાબેન રડતી ઇશાની સુકલકડી કાયા અને ઊંડી ઊતરી...

['જનકલ્યાણ' સામાયિકમાંથી સાભાર.] ‘કેમ બેઠી થઈ ગઈ આભા ? સૂઈ જા !’ ‘આ ઝીણી ઘંટડી વાગે છે ને કંઈક ધીમું ધીમું ગવાય છે. સહેજ ઊંઘ ઊડી તે સંભળાયું.’ ‘અરે, એ તો મમ્મી એના માતાજીને ભોગ ધરાવતી હશે.’ ‘આટલા વહેલાં… હજી તો, માંડ સાડા છ થયા હશે.’ ‘ઓ, મેડમ આભા… હનિમૂનનું ઘેન ઉડાડો ! કાલ સવારથી તારેય સાડા છએ આ બંદાને બ્રેકફાસ્ટનો ભોગ ધરાવવો પડશે !’ ‘ભોગ ધરાવશે આ આત્મા… તેય તને ! સપનાં જોતો રે…’ ‘કાલ સવાર તો થવા દે… તું નહીં આપે તો બીજું કોઈ નહીં આપે એમ !’ ‘ચલ છોડ હવે તારી ચાગલાઈ ! હું તો ચાલી મમ્મીનું પદ સાંભળવા.’ પાનીનું રબરબેન્ડ સરખું કરતાં આભા પલંગમાંથી ઉતરી પગમાં સ્લીપર ચઢાવી રૂમના બારણા તરફ વળી. સુદીપ પણ ઊભો થયો. પ્રીતિબહેન તેમના ઘરના નાનકડા મંદિરમાં ધીમી ઘંટડી વગાડતાં ગાઈ રહ્યાં હતાં… ‘કેમ કરી કહું તમને જમો મોરી મા… કેમ કરી કહું તમને… જગને જમાડે તેને મા હું શું જમાડું, કોળિયો ભરાવે મને મા એને હું શું જમાડું…’ આભા અને સુદીપ પૂજાઘરની બહાર ઊભાં રહી ગયાં. પ્રીતિબહેને પગરવ કળ્યો. તેમણે પાછળ વળી જોયું, ‘આવોને બેઉ અંદર, બહાર કેમ અટકી ગયાં ?’ ‘મમ્મી, આ તો તમારો મીઠો અવાજ સંભ...

['જલારામદીપ' સામાયિકમાંથી સાભાર.] દિવાળીના દિવસો હોવાથી કામનો બોજ વધારે રહેતો, એટલે રિસેસ સુધી તે મોબાઈલ બંધ રાખતો. હજુ તો તે ઑફિસ પહોંચ્યો હતો. ખુરશી પર જગ્યા લઈ મોબાઈલ સ્વીચ ઑફ કરવા જતો હતો ત્યાં એમાં રિંગ વાગી. સ્ક્રિન પર પાડોશી મુકુન્દભાઈનું નામ જોઈને એને થોડી નવાઈ લાગી. મુકુન્દભાઈ સામે મળ્યે ય ભાગ્યે જ બોલતા. ઉતાવળે એણે ફોન રિસિવ કર્યો… ‘હેલ્લો વિશાલભાઈ… રેખાબહેન બાથરૂમમાં લપસી ગયાં છે. બેભાન થઈ ગયાં છે. ૧૦૮ બોલાવીને સમજુબા હૉસ્પિટલમાં દાખલ કર્યાં છે. તમે તાત્કાલિક ત્યાં આવી જાવ.’ મુકુન્દભાઈનો અવાજ જે રીતે ધ્રૂજતો હતો એના પરથી એને લાગ્યું કે મામલો ખૂબ ગંભીર છે. ‘ઘેરથી ફોન છે. હું જાઉં છું.’ બાજુના ટેબલ પર બેસતા કલીગને એટલું કહેતો તે ચાલતો થઈ ગયો. ‘પણ છે શું ?’ ‘કેમ એકાએક ?’ ‘કોઈ બીમાર છે ?’ એકસાથે થયેલા આ પ્રશ્નોના જવાબ આપવા તે ઊભો ન રહ્યો. વિશાલના હ્યદયના ધબકારા વધી ગયા હતા. ઘડીક તો થયું, પોતે સ્કૂટર નહીં ચલાવી શકે. પરંતુ રિક્ષા શોધવામાં સમય લાગી જાય એમ હોવાથી તેણે હિંમત કરીને સ્કૂટર મારી મૂકયું. મન પર વિચારો હુમલો કરી રહ્યા હતા. એવું તે શું થઈ ગયું હશે રે...

‘આ ઝાડનું નામ ‘લવ લીમડો’ શી રીતે પડ્યું એ સમજાઇ રહ્યું છે!’ ઇલાબહેને સ્મિત ફરકાવ્યું. એ સ્મિતમાં એમના દેહ ઉપર ચડેલા પિસ્તાલીસેક જેટલાં વર્ષો ખરી પડ્યાં. એક જ જવાબ દે, મારો એક જ સવાલ છે આ મારા પ્રેમ વિશે તારો શું ખ્યાલ છે? સાંજના સાડા સાત થવા આવ્યા હતા. શહેરથી દૂર આવેલા એક જમાના જૂના બગીચાના ઝાંપા આગળ એક સિત્તેર વર્ષની વૃદ્ધા આવીને ઊભી રહી. રિક્ષાવાળો ગયો, એ પછી એ બગીચામાં દાખલ થઇ. ‘પચાસ વરસ પૂરાં થઇ ગયાં!’ એ બબડતી હતી : ‘આજના દિવસે આ જ સમયે એણે મને મળવાનો વાયદો કર્યો હતો.’  આવું સ્વગત બોલતી એ વૃદ્ધા સીધી બગીચાના છેવાડે આવેલા ‘લવ લીમડા’ આગળ જઇ પહોંચી. ‘લવ લીમડો’ આમ તો બીજા લીમડાઓ જેવો એક સીધો-સાદો લીમડો જ હતો, પણ દાયકાઓથી આ ઝાડ એના થડને અઢેલીને બેઠેલાં સેંકડો-હજારો પ્રેમીપંખીડાંની પ્રણયકેલીનું સાક્ષી રહ્યું હતું. અત્યારે પણ એને ફરતે વીંટાયેલા ગોળ ઓટલા ઉપર બે-ત્રણ કબૂતર-જોડી ‘ગટર-ગૂં’ કરતી બેઠેલી હતી. ડોશીને આવેલી ભાળીને બાપડા કબૂતરો ઊભાં થઇ ગયાં! ચલ ઊડ જા રે પંછી, કે અબ યે પેડ હુઆ બેગાના..! અને એમણે જે કર્યું એ સારું જ કર્યું, કારણ કે પેલી વૃદ્ધાએ તો ઓટલ...

મને બચાવવાનો એક જ રસ્તો છે, મારી સાથે લગ્ન કરી તમારા દેશમાં બોલાવી લો! હું તમને બોજારૂપ નહીં બની રહું. તમે મારી કાયાની સાથે-સાથે મારા કલદારનો પણ ભોગવટો માણી શકશો. ત્રીસ વરસનો વરદાન વસાવડા નવરાશની પળોમાં લેપટોપ સાથે સંવનન કરતો બેઠો હતો, ઇન્ટરનેટ ઉપર એક મેઇલ વાંચીને એ ચમક્યો: ‘મારું નામ શર્લી.’ હું સેનેગલ નામના દેશમાં જન્મેલી એક કમનસીબ યુવતી છું. કુંવારી છું. મારી ઉંમર ચોવીસ વરસ છે. મારી દાસ્તાન બહુ કરુણ છે. વરદાનને રસ પડ્યો. આ દેશમાં જુવાન છોકરીઓની કરુણકથામાં રસ ધરાવતા લાગણીશીલ યુવાનોની કમી નથી. શર્લી આગળ લખતી હતી: ‘જો તમને જગતની ગતિવિધિઓ જાણવાનો શોખ હશે તો તમને એ વાતની ખબર હશે જ કે સેનેગલમાં અત્યારે ભયંકર ઊથલપાથલ ચાલી રહી છે. આખો દેશ સિવિલ વોરમાં સપડાઇ ચૂકયો છે. બે અલગ-અલગ કોમો વચ્ચે ભયાનક ખૂનામરકી જામેલી છે.’ વરદાનને યાદ આવ્યું, થોડાક સમય પહેલાં એણે અંગ્રેજી અખબારમાં સેનેગલના આંતરવિગ્રહ વિશે આવું કશુંક વાંચ્યું હતું ખરું, પણ સેનેગલ અમેરિકા, ઇંગ્લેન્ડ કે ઓસ્ટ્રેલિયા જેટલો દેશ ન હોવાને કારણે અને ત્યાં ભારતીય વસાહતીઓની સંખ્યા ઝાઝી નહીં હોવાને કારણે એણે એ સમાચારો...

વિરહની વ્યથા વગર મિલનની મઝા અધૂરી લાગે પણ બંને બાજુ સરખું હોય તો શું કરવાનું? છાતી ચીરીને કહી ન શકાય તેવી સમસ્યા સાથે બહુ ઓછા સમયમાં નિર્ણય લેવાનો હોય-આ પાર અથવા પેલે પાર… વિશ્વા ઘડિયાળના લોલક માફક આમ તેમ ફંગોળાતી હતી. સવારનો સૂરજ ઊગશે તે ઉજાસભર્યો હશે કે નર્યો અંધકાર… કહી શકાય તેમ નથી. જિંદગીની મંજિલ પર ઘણા ધાર્યા અને અણધાર્યા વળાંકો આવતા હોય છે. કોઇ વળાંક એવો હોય કે ન અટકી શકાય, ન આગળ વધી શકાય અને ન પાછા વળી શકાય! શું કરવાનું? પણ જિંદગીના દરેક વળાંકને પોતીકો મિજાજ હોય છે. તે ફરી ક્યારેય પાછો આવવાનો હોતો નથી. તેથી જે આવે તે, જે બને તેને જીરવી જવાનું અને આનંદપૂર્વક જીવી જવાનું. દુ:ખની પરાકાષ્ઠા પછી સુખની કૂંપળ ફૂટતી હોય છે પણ ત્યાં સુધી ધૈર્ય અને ધીરજ રાખવી પડે. છેલ્લા પંદર દિવસમાં વિશ્વાના જીવનમાં એક વંટોળ આવ્યો છે. શાંત અને સ્થિર પ્રવાહમાં પથ્થર ફેંકાયો છે. ખળભળાટ મચી ગયો છે. નેશનલ ટેલેન્ટ ટેસ્ટ માટે વિશ્વા દિલ્હી આવી હતી. ત્યાં ગુજરાતી સમાજની ડોરમેટ્રીમાં સૂરજ સાથે પરિચય થાય છે. જાણે-અજાણ્યે પણ બંને વચ્ચે લાગણીનો એક તંતુ જોડાઇ જાય છે. જીવનમાં ક્યારેક એવું બને...

સાંજે સાડા છ વાગ્યે આસમાન ઘરે આવ્યો, ત્યારે આરઝૂ સોફા ઉપર પહોળી થઇને બેઠી હતી અને છાપું વાંચી રહી હતી. એ છાપું પડતું મૂકે છે કે નહીં એ જોવા માટે આસમાને થોડીવાર સુધી આડા-અવળાં કામ કર્યે રાખ્યાં. પગમાંથી બૂટ કાઢીને જોરથી પછાડતો હોય તેમ જમીન ઉપર મૂક્યા. હાથમાંની બ્રીફકેસનો ઘા કર્યો. તરસ લાગી છે તેવું બતાવવા માટે રસોડામાં જઇને ફ્રીઝનું બારણું પછાડી જોયું, પણ પત્ની એની અવિચળ, અટલ, સ્થિતપ્રજ્ઞ જ રહી. જાણે બારમા ધોરણનો વિદ્યાર્થી બોર્ડની પરીક્ષાની તૈયારી કરતો હોય એમ એ અખબારના વાંચનમાં મગ્ન હતી. છેવટે ન જ રહેવાયું ત્યારે આસમાને બરાડો પાડ્યો, ‘શું હું પૂછી શકું કે આ છાપું આજે સવારે આવ્યું છે કે અત્યારે સાંજે?’ આરઝૂએ નજર હટાવ્યા વિના જવાબ આપ્યો, ‘છાપું સવારે જ આવે છે, પણ મને તો જ્યારે સમય મળે ત્યારે વાંચું ને?’‘સમય? તો બપોરે બે વાગ્યાથી સાંજના છ વાગ્યા સુધી શું કરતી હતી? દેશનો વહીવટ?’‘એ સોંપી દેશો તો એ પણ ચલાવી આપીશ, પણ ફિલહાલ તો હું ઘર જ ચલાવી રહી છું અને તમને બરાબર ખબર છે કે રોજ બપોરે હું ટી.વી. ચેનલ ઉપર આવતો કુકિંગ શો જોતી હોઉં છું. આજે બપોરે શું હતું, કહું? વરસાદી મૌસમમાં ...